Ieder jaar leggen we op 4 mei tijdens de Dodenherdenking een krans bij het monument voor Luite op de begraafplaats in Donkerbroek. Maar wat is er nou eigenlijk precies gebeurd met Luite ?
Luite woonde met zijn ouders aan de Herenwal in Donkerbroek. Zijn vader was machinist en arbeider bij de CAV-fabriek aan de vaart. Luite had een jongere broer Hendrik, een zus Martje en nog een zusje Joukje. De familie was geïnspireerd door het socialisme en antimilitarisme. Ook waren ze van ‘de blauwe knoop dat wil zeggen strikt tegen het gebruik van alcohol. In die tijd waren er veel sociale problemen als gevolg van drankmisbruik.
Het gezin Middendorp was ook maatschappelijk actief. Vader Jan Middendorp was lid van de vrijwillige brandweer. Luite, Hendrik en Martje waren lid van de Jeugdbond voor Onthouding (JVO). Op 14-jarige leeftijd was Luite al bestuurslid en voor zijn 16-de was hij al 2e voorzitter.
Hij was tevens lid van de Vrijzinnige Christelijke Jeugd Centrale (VCJC). De VCJC organiseerde kampen waarin gediscussieerd werd over het geloof, maar ook over zaken als werkeloosheid, pacifisme en het socialisme, kortom hij was maatschappelijk zeer betrokken.
Toen in 1940 de oorlog uitbrak nam de familie Middendorp stelling tegen de bezetter op grond van hun principes en opvattingen. Dit was niet geheel zonder risico. Zo was Luite al vrij snel betrokken bij sabotagestreken die gelukkig goed afliepen, maar die ook tot zware straffen hadden kunnen leiden als ze waren betrapt.
Luite dook in 1943 onder in de buurt van Scherpenzeel/Munnekeburen om zich zo te onttrekken aan de Arbeidseinsatz, dwangarbeid voor de Duitse oorlogsindustrie voor mannen van 17 tot 40 jaar. In maart 1944 kwam hij echter weer bij zijn ouders wonen omdat hij last had van een ontsteking aan zijn been.
Het gezin Middendorp had in mei 1943 het joodse meisje Henny Waas in huis genomen. Zij was vanuit Amsterdam naar het Friese platteland gesmokkeld en was liefderijk bij de familie Middendorp opgenomen. Onder het mom dat zij voor haar ‘gezondheid’ in Friesland was ondergebracht ging ze in de gemeenschap van Donkerbroek op, sprak vrij snel Fries en speelde ze met de andere kinderen in Donkerbroek zonder dat ze voor de buitenwereld als joods kind opviel.
Op 24 juni 1944 ging het echter helemaal mis. Als gevolg van een anonieme verradersbrief uit het dorp aan de landwachtcommandant vond er door een groep landwachters een razzia plaats in Donkerbroek waarbij onder andere Luite, zijn vader Jan en Henny werden afgevoerd naar de gevangenis in Leeuwarden.
Vader Jan Middendorp werd uiteindelijk op 4 augustus 1944 weer vrijgelaten, maar dit gold niet voor Luite en Henny. Henny kwam via Kamp Westerbork terecht in het concentratiekamp Theresienstadt.
Luite werd binnen een week afgevoerd naar kamp Amersfoort omdat hij arbeidsdienst had geweigerd. In september 1944 werd hij vanuit Amersfoort met 1439 andere mensen doorgestuurd naar concentratiekamp Neuengamme nabij Hamburg.
Dit kamp stond onder commando van de SS, waarbij de gevangenen gebroken werden door onmenselijke leefomstandigheden, zoals weinig eten, geen rust, slechte hygiëne en willekeurige terreur in combinatie met loodzware arbeid.
Luite is begin 1945 in Neuengamme ernstig ziek geworden. Op 10 april 1945 is hij samen met 135 ernstig zieke gevangenen vanuit Neuengamme nog op transport naar het beruchte kamp Bergen Belsen gezet.
Op 14 april 1945 is hij daar gestorven door uitputting en werd hij begraven in een massagraf. Op die dag werd ook Donkerbroek bevrijd door de geallieerde troepen. Een dag later werd Bergen Belsen bevrijd. De bevrijding kwam voor Luite echter te laat.
Uiteindelijk heeft het ruim een jaar geduurd voordat zijn ouders zekerheid kregen over het lot van Luite. Er was eerst wel hoop, maar met het verstrijken van de maanden en de berichten over enorme aantallen doden in de kampen, werd de vrees voor een slechte afloop steeds groter. Pas eind april 1946 werd het overlijden van Luite definitief aan zijn ouders bevestigd. Op 10 mei 1946 is er nog een herdenkingsdienst voor Luite gehouden in de Hervormde Kerk.
Henny Waas heeft de oorlog uiteindelijk wel overleefd. Zij is in de zomer na de bevrijding in relatief goede gezondheid naar Nederland teruggekeerd. Ze was toen 12 jaar oud.
Uitgebreide informatie over de geschiedenis van Luite vind je op de website www.lute-middendorp.nl. Deze website is in 2020 gemaakt door een ‘omkesizzer’ van Luite.
